در بسیاری از مواقع، زوجین وقتی که می‌خواهند از یکدیگر طلاق بگیرند و جدا شوند، این پرسش برای آنها پیش می‌آید که حضانت فرزندشان برعهده چه کسی است و چگونه می‌توانند آن را به‌دست آورده یا حتی مسئولیت آن را از خودشان سلب کنند.
در این مطلب سعی داریم تا مسائل مربوط به حضانت، نحوه استرداد فرزند و گرفتن حضانت و دیگر مسائل مربوط به آن را بررسی نماییم.
چیستی حضانت فرزند
اگر بخواهیم بدانیم که حضانت فرزند چیست، در ابتدا می‌توانیم از نظر لغوی آن را بررسی کنیم. کلمه حضانت عربی و از ریشه حضن که به معنای در آغوض گرفتن است گرفته شده است.
در حالت کلی از نظر لغوی عبارت است از در بغل گرفتن کودک، پروریدن و پرورش دادن کودک. اما وقتی آن را به‌طور معمول و عادی به کار می‌بریم، معنای متفاوتی را مدنظر داریم که عبارت است از نگاهداری کودک و حمایت جسمی و عاطفی از او توسط اشخاصی که مطابق قانون برای انجام این کار در نظر گرفته شده اند.
در قانون هر کشوری به این مسئله پرداخته شده است و مهم در نظر گرفته شده است. در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران و همچنین فقه ما به آن پرداخته شده و در رابطه با مسائل مربوط به آن، بیاناتی ارائه شده است.
نوشته های مشابه
-
حضانت فرزندان پس از فوت پدر بر عهده کیست و چگونه تعیین می شود ؟ ۱۴۰۰/۰۵/۱۸ -
حضانت و بررسی جرایمی که ممکن است در زمینه حضانت رخ دهد ۱۳۹۸/۰۹/۲۶ -
قیمومیت و حضانت با کیست و قیم چه شرایطی برای قیمومیت دارد؟ ۱۴۰۰/۰۵/۱۸ -
حضانت کودک پس از طلاق به عهده چه کسی است؟ ۱۳۹۸/۰۹/۲۳
البته لازم است بدانیم که در قانون مدنی به طور مستقیم به کلمه حضانت اشاره نشده است و مواد مربوط به حضانت در قانون مدنی را جلوتر بررسی خواهیم کرد.
در رابطه با تعریف حضانت، در فقه بیان شده است که:
حضانت عبارت است از ولایت و سلطنت بر تربیت و متعلقات آن از قبیل نگاهداری کودک، گذاردن او در بستر، سرمه کشیدن، پاکیزه کردن، شستن لباس‌های کودک و مانند آن.
بنابراین استنباط می‌شود که حضانت در این تعاریف بیشتر به مراقبت و حمایت جسمی از کودک می‌پردازد و این موضوع، تفاوت بین حضانت و قیمومت می‌باشد. البته در ادامه باید اشاره کنیم که نمی‌توان حمایت روحی و اخلاقی از فرزندان را نادیده گرفت و کم اهمیت جلوه داد چرا که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و هر ولی و سرپرستی باید آن را در نظر داشته باشد. در نتیجه باید صلاحیت و توانایی تربیت طفل و کودک را نیز دارا باشد تا از منظر اسلام، صالح برای رسیدگی و نگهداری از فرزند باشد. بنابراین، با توجه به دیدگاه اسلامی و دیدگاه پذیرفته شده در قانون مدنی کشور ما، اگر حضانت فرزند با شخصی باشد که دارای صلاحیت کافی برای نگهداری و تربیت او نباشد، این حضانت باید به یک فرد صالح و شایسته انتقال یابد.
حضانت فرزندان و قوانین مربوط به آن
در رابطه با یکی از تعاریفی که از حضانت توسط فقها بیان شده است صحبت کردیم. اما می‌خواهیم بیشتر به آن بپردازیم و ببینیم که حضانت در واقع از چه چیزی تشکیل شده و چگونه است. به گفته برخی از فقها، حضانت تکلیفی است که بر عهده پدر و مادر قرار داده شده است و با پذیرش این معنا، متوجه می‌شویم که آن نمی‌تواند سلب شود و پدر و مادر نمی‌توانند از این تکلیف سر باز زنند. در مقابل، برخی به تفسیر خود بیان داشته‌اند که حضانت حقی است که پدر و مادر دارند که البته اگر بخواهیم این معنا را بپذیریم، باید بیان داریم که این حق را پدر و مادر می‌توانند از خود سلب کنند و بگویند که نمی‌خواهیم حضانت فرزند را برعهده داشته باشیم که در واقع درست به نظر نمی‌رسد.
این بیانات، در قانون مدنی وجود ندارند و دیگر مشکلی از بابت حق یا تکلیف بودن حضانت نمی‌ماند، چنانچه در ماده 1168 قانون مدنی گفته شده است: نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.
همچنین در ماده 1172 بیان شده است که هیچ یک از والدین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل بر عهده آنان است از نگاهداری او امتناع ورزند. اگر هم یکی از والدین امتناع کرد، دادگاه می‌تواند کسی که حضانت بر عهده اوست را به انجام این کار الزام نماید. در صورتی که این الزام نمودن او ممکن یا موثر نباشد، حضانت کودک را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد به خرج مادر تامین می‌نماید. با توجه به این بیانات، متوجه می‌شویم که با توجه به اینکه در قانون مدنی حضانت یک حق و یک تکلیف است و این به این معنا است که والدین حق دارند که به تربیت و نگهداری از فرزند خود بپردازند. در مقابل، به لحاظ قانونی تکلیف دارند که آن را انجام دهند، اگر یکی از آنها که حضانت فرزند به عهده او می‌باشد از انجام آن خودداری کند، دیگری می‌تواند نسبت به آن شکایت کند و همچنین اگر هر دوی آنها از انجام وظایف و حضانت فرزند خودداری کنند، دادگاه به آن رسیدگی خواهد کرد و آنها را ملزم به انجام وظایف خواهد نمود.
چه اشخاصی حضانت فرزندان را برعهده دارند؟
همانطور که پیش‌تر نیز در همین مطلب بیان شد، حضانت فرزندان در ابتدا حق و تکلیف پدر و مادر می‌باشد اما شاید مسئله‌ای پیش آید که طبق آن، عهده‌دار شدن حضانت با مشکل مواجه شود.
مثلا اگر پدر و مادر از هم جدا شوند یا یکی از آنها یا هردوی آنها فوت کنند. در این موقع، دادگاه و در واقع قاضی باید فرد صالح برای برعهده گرفتن حضانت فرزند را شناسایی نماید.
در مورد طلاق، در قانون مدنی بیان شده است که تا هفت سالگی فرزند، حضانت وی با مادر خواهد بود و پس از آن، حضانت تا زمان بلوغ برعهده پدر می‌باشد.
در مورد فوت والدین نیز بیان شده است که اگر یکی از والدین فوت کند، حضانت بر عهده دیگری خواهد بود و از وی سلب نمی‌شود مگر در موارد خاص. اگر هم هر دو پدر و مادر فوت کنند، اشخاص عهده‌دار حضانت به‌ترتیب جد پدری یا وصی منصوب خواهند بود.
حضانت دختر بعد از طلاق برعهده چه کسی است؟
همانطور که بیان کردیم، با استناد به ماده 1168 قانون مدنی نگهداری از فرزند بدون توجه به جنسیت وی، هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است و هیچ کدام از زوجین نمی‌توانند از این تکلیف نگهداری فرزند خودداری نمایند مگر این که خودشان در رابطه با حضانت فرزند یا فرزندان مشترکشان توافق کرده باشند.
بنابراین در صورتی که شرایط خاصی وجود نداشته باشد و زوجین از یکدیگر طلاق گرفته باشند، مانند قاعده کلی عمل می‌شود و بیان شده است که حضانت بر عهده پدر است.
حتی اگر مادر حضانت فرزند را گرفته باشد و در این صورت توافق کرده باشند، کسی که حضانت را برعهده دارد نمی‌تواند مانعی برای ملاقات طرف مقابل با فرزند ایجاد کند.
همچنین بیان شده است که اگر یکی از زوجین با توجه به قانون حضانت فرزند را برعهده داشته باشد، طرف دیگر نمی‌تواند از نگهداری فرزند امتناع ورزد و خودداری کند.
همانطور که بیان شد، زوجین می‌توانند در رابطه با حضانت توافق کنند اما ممکن است که در مواقعی توافق آنها به شکلی باشد که خلاف مصلحت فرزند باشد و در این صورت، حضانت از وی گرفته می‌شود.
همچنین نکته قابل ذکر در رابطه با حضانت دختر این است که اگر یکی از والدین که حضانت برعهده او می‌باشد از انجام وطایف خود امتناع ورزد، حاکم باید به تقاضای دیگری یا تقاضای قیم یا یکی از اقربا و یا به تقاضای مدعی العموم، نگهداری و حضانت طفل را به هر یک از ابوین که حضانت بر عهده او قرار گرفته است الزامی نماید.
چرا که با توجه به ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی همانطور که بیان کردیم در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود.
اما در رابطه با این پرسش که بعد از طلاق دختر، حضانت وی با چه کسی خواهد بود باید بیان نماییم که در قانون بیان شده است که اگر فرزند در شرایطی باشد که بتواند از خود مراقبت کند حضانت وی برعهده هیچکس نخواهد بود.
بنابراین این پرسش بی‌معناست و فقط در صورتی درست است که فرزند دختر محجور باشد و نیاز به رسیدگی داشته باشد.
اما در رابطه با اینکه پس از طلاق پدر و مادر، حضانت فرزند دختر با چه کسی خواهد بود می‌توانیم بگوییم که طبق مواد مربوط به حضانت در قانون مدنی عمل می‌شود و حضانت وی تا 7 سالگی با مادر و پس از ان تا رسیدن به بلوغ تا 9 سالگی برعهده پدر خواهد بود.
همچنین بیان شده است که اگر پس از 7 سالگی، عدم صلاحیت پدر احراز شود، با رعایت مصلحت طفل حضانت وی به مادر منتقل می‌شود.
بنابراین ممکن است که در طلاق اینگونه باشد که حضانت دختر به پدر به دلیل عدم صلاحیت واگذار نشود و مادر آن را برعهده بگیرد.
خلاف این مسئله نیز ممکن است و آن این است که مادر دارای صلاحیت برای نگهداری از فرزند نباشد و به همین منظور، حضانت فرزند تا هفت سالگی هم به وی واگذار نشود.
همچنین بیان شده است که پس از نه سالگی، حضانت و نگهداری به انتخاب فرزند و در نظر گرفتن مصلحت او انجام می‌شود و اگر هر دوی والدین صالح برای نگهداری از وی نباشند، دادگاه خانواده تشخیص می‌دهد که چه کسی می‌تواند حضانت فرزند را برعهده گیرد. این حضانت در صورتی منتقل می‌شود که تمامی خرج‌های فرزند برعهده پدر باشد.
چه مواردی باعث از بین رفتن و سلب شدن حق حضانت می‌شوند؟
مواردی که باعث از بین رفتن و سلب شدن حضانت از والدین می‌گردند با توجه به قانون عبارت‌اند از:
- اعتیاد زیان‌آور به الکل، مواد مخدر و قمار.
- اشتهار به فساد اخلاق و فحش.
- تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف.
- سوءاستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا ، تکدی‌گری و قاچاق.
- ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی.
در صورت فوت پدر و ازدواج مجدد مادر، حضانت فرزند برعهده چه کسی است؟
یکی دیگر از مسائلی که می‌خواهیم به آن بپردازیم، این است که اگر پدر فوت کند و مادر مجددا ازدواج کند، حضانت فرزند به چه صورت خواهد بود و چه کسی آن را برعهده خواهد داشت؟
با توجه به اینکه بیان شد که حضانت و نگهداری برعهده پدر و مادر است، باید بیان کنیم که پس از فوت پدر نیز ولایت و قیمومت با پدر یا جد پدری می‌باشد که البته این موضوع با حضانت متفاوت است و نباید آنها را با هم در نظر گرفت.
ولایت و قیمومت مربوط به بحث مالی نگهداری از فرزند است و پدر و جد پدری باید آن را پرداخت کنند و حضانت و نگهداری از فرزند، پس از فوت پدر بر عهده مادر قرار داده می‌شود.
بنابراین، در قانون مدنی بیان شده است که اگر پس از طلاق، مادر مجددا ازدواج کند، حق حضانت از او سلب خواهد شد اما در رابطه با فوت پدر و ازدواج مجدد مادر ماده‌ای وجود ندارد.
در حالت کلی با توجه به مواد موجود در قانون مدنی و رویه‌های عملی، می‌توان بیان نمود که در صورت فوت پدر و ازدواج مجدد مادر، حق حضانت از مادر سلب نمی‌شود و حضانت برعهده او خواهد بود. اما نفقه فرزند و حقوق مالی او را پدربزرگ یا جد پدری باید پرداخت نمایند.
در حالت کلی پس از فوت پدر هیچ مسئله‌ای نمی‌تواند حضانت فرزند را از مادر بگیرد و اگر مادر مشکل اخلاقی و روانی نداشته باشد، نمی‌توان حضانت فرزند را از او سلب کرد و حتی اگر پدربزرگ یا کسی که قیمومت یا ولایت را برعهده دارد از دادگاه درخواست سلب حضانت به‌دلیل ازدواج مجدد زوجه را دارا باشد، این حق از وی سلب نخواهد شد.
البته باشد بگوییم که در مواردی نیز ممکن است که این حق سلب شود و آن عبارت است از زمانی که ولی یا قیم به آزار و اذیت فرزند توسط شوهر مادر استناد کنند و بیان کنند که فرزند در شرایط بد و بحرانی قرار دارد. در این صورت، حضانت فرزند از مادر سلب می‌گردد.
برچسب هاحضانت